Αναδημοσίευση του χρήσιμου για τους ελαιοκαλλιεργητές άρθρου "Τα μυστικά του κλαδέματος", που δημοσιεύθηκε στο τεύχος 87 του 3μηνιαίου συνδρομητικού περιοδικού "Ελιά & Ελαιόλαδο".
Τι εννοούμε με τον όρο κλάδεμα;
Με τον όρο κλάδεμα εννοούμε την αποκοπή μερών του δένδρου με συγκεκριμένο σκοπό. Τα μέρη του δένδρου που μπορούν να αποκοπούν είναι βλαστοί, κλάδοι, βραχίονες, κορμός και ρίζες, αν και οι τελευταίες κλαδεύονται μόνο κατά την φύτευση των νεαρών δενδρυλλίων ή για πολύ συγκεκριμένους σκοπούς.
Η ελιά αντιδρά θετικά στο κλάδεμα, με την προϋπόθεση ότι αυτή η καλλιεργητική τεχνική θα εφαρμοστεί σωστά και ανάλογα με τις ειδικές απαιτήσεις του εκάστοτε ελαιώνα, της ποικιλίας ή δένδρου ξεχωριστά και τις απαιτήσεις του παραγωγού φυσικά.
Κλάδεμα καρποφορίας
Πραγματοποιείται κατά την διάρκεια της παραγωγικής ζωής των δένδρων. Πρέπει ο παραγωγός να γνωρίζει ότι η ελιά καρποφορεί σε ξύλο της προηγούμενης βλαστικής περιόδου, στο οποίο η ελιά τον επόμενο χρόνο θα καρποφορήσει. Σκοπός, λοιπόν, κάθε καλλιεργητικής τεχνικής θα πρέπει να είναι, πέρα από την επίτευξη άριστης παραγωγής, η δημιουργία εύρωστης, νέας βλάστησης κάθε χρόνο, ώστε το δένδρο να είναι κάθε χρόνο παραγωγικό. Στην ελιά κατά την ενηλικίωση του δένδρου υπάρχει έντονος ανταγωνισμός μεταξύ βλάστησης και καρποφορίας. Η ζωηρή βλάστηση οδηγεί σε ακαρπία την επόμενη χρονιά, ενώ η μεγάλη καρποφορία εμποδίζει την ανάπτυξη ικανοποιητικής βλάστησης και οδηγεί σε μειωμένη παραγωγή την χρονιά που ακολουθεί.
Το κλάδεμα καρποφορίας αποσκοπεί:
- Να διατηρήσει την σκελετική δομή σύμφωνα με το αρχικό σχήμα διαμόρφωσης του δένδρου (να διατηρήσει δηλαδή το σχήμα που έχει το ελαιόδενδρο).
- Να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή παραγωγή υψηλής ποιότητας.
- Να εκθέσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό της κόμης του δένδρου στην ηλιακή ακτινοβολία.
- Να επιμηκύνει την παραγωγική ζωή των δένδρων και να επιβραδύνει την γήρανση της κόμης.
- Να διευκολύνει την συγκομιδή των καρπών.
- Να αμβλύνει το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας.
Γενικά, η ελιά κλαδεύεται κάθε χρόνο ήπια έως μέτρια ή κάθε δύο χρόνια πιο αυστηρά, ανάλογα με την ζωηρότητα της νέας βλάστησης. Υπάρχει και το ενδεχόμενο το κλάδεμα να γίνεται κάθε τρία χρόνια, τούτο όμως εξαρτάται από την ζωηρότητα της ποικιλίας και τις εδαφοκλιματικές και καλλιεργητικές συνθήκες.
Για την σωστή εφαρμογή του κλαδέματος καρποφορίας θα πρέπει να συνδυάζεται γνώση με εμπειρία και να λαμβάνονται υπ' όψη τα εξής:
- Ο σημαντικότερος κανόνας: Ζωηρότητα με καρποφορία δρουν ανταγωνιστικά. Υψηλή ζωηρότητα οδηγεί σε χαμηλή καρποφορία. Στόχος είναι να επιτυγχάνουμε μέτρια ζωηρότητα με υψηλή καρποφορία.
- Η καρποφόρος ζώνη της ελιάς κατανέμεται στην περιφέρεια του δένδρου σε βάθος 60-90 cm. Τα σκιαζόμενα μέρη έχουν μειωμένη καρποφορία (Εικόνα 1).
- Πρέπει να εφαρμόζεται αυστηρότερο κλάδεμα την χρονιά που αναμένεται η μεγάλη παραγωγή και ήπιο κλάδεμα την άνοιξη της επόμενης χρονιάς. Με αυτό τον τρόπο αντισταθμίζεται εν μέρει η φυσιολογική τάση για παρενιαυτοφορία.
- Η ποικιλία και η ηλικία: Οι ζωηρές ποικιλίες πρέπει να κλαδεύονται πιο ήπια. Το κλάδεμα επίσης πρέπει να είναι πιο αυστηρό στα γερασμένα δένδρα και σε δένδρα μικρής ζωηρότητας, από ό,τι σε νεαρά δένδρα.
- Η θρεπτική κατάσταση του δένδρου: Σε αυτή την περίπτωση δείκτης της θρεπτικής κατάστασης του δένδρου αποτελεί το μήκος της νέας βλάστησης. Ειδικότερα, εάν η ανάπτυξη του κλαδιού που σημειώθηκε είναι ίση με 0,2-0,6 m τότε το εφαρμοζόμενο κλάδεμα ήταν κατάλληλο. Αντίθετα, εάν τα περισσότερα κλαδιά παρουσιάζουν επιμήκυνση 0,15 m, τότε το εφαρμοζόμενο κλάδεμα μπορεί να χαρακτηριστεί αρκετά ήπιο και θα πρέπει να εντατικοποιηθεί την επόμενη φορά με στόχο την μείωση του όγκου της κόμης.
- Όσο πιο αυστηρό είναι το κλάδεμα τόσο πιο ζωηρή και μη παραγωγική θα είναι η νέα βλάστηση.
- Τύπος και γονιμότητα εδάφους, ύψος βροχοπτώσεων, καλλιεργητικές τεχνικές (λίπανση και άρδευση): Οποιοσδήποτε παράγοντας οδηγεί σε αύξηση της ζωηρότητας της βλάστησης, συνδυάζεται με μέτριας έντασης κλάδεμα.
 |
| Εικόνα 1. Η καρποφόρος ζώνη της ελιάς κατανέμεται στην περιφέρεια του δένδρου σε βάθος 60-90 cm. Τα σκιαζόμενα μέρη έχουν μειωμένη καρποφορία. |
Βασικές πρακτικές για το κλάδεμα καρποφορίας
- Διατηρούμε το σχήμα του δένδρου και περιορίζουμε τις διαστάσεις του για διευκόλυνση της συγκομιδής, κρατώντας όσο το δυνατόν την καρποφόρο ζώνη κοντά στον κορμό. Ποτέ δεν απομακρύνουμε την καρποφόρο ζώνη από τον κορμό (Εικόνες 2-5).
- Αραιώνουμε το υψηλό μέρος της κόμης και αφαιρούμε πυκνούς και διασταυρούμενους βλαστούς σε όλη την κόμη του δένδρου έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε ικανοποιητικό φωτισμό και αερισμό.
- Αφαιρούμε τους κλάδους που είναι εξαντλημένοι από την παραγωγή των προηγούμενων ετών (ποδιές) και ανανεώνουμε τους δευτερογενείς και τριτογενείς βραχίονες. Ο κανόνας είναι να αφαιρείται το τμήμα που σκιάζεται (έχει καρποφορήσει επανειλημμένα) και όχι αυτό που σκιάζει (που είναι το νεότερο, βρίσκεται πάνω από αυτό που σκιάζεται και εκπτύσσεται από σημείο πιο κοντά στον κορμό) (Εικόνα 6).
- Αφαιρούμε όλους τους ξερούς, ημίξερους ή προσβεβλημένους, ή τραυματισμένους από μηχανικά αίτια και επιδιώκουμε την παραγωγή νέας βλάστησης με μέτριας αυστηρότητας κλαδέματα έτσι ώστε σε βάθος χρόνου να αντικαταστήσει τους εξαντλημένους καρποφόρους βλαστούς.
- Αφαιρούμε λαίμαργους βλαστούς και ειδικά όσους βρίσκονται στο εσωτερικό του δένδρου και εμποδίζουν την είσοδο της ηλιακής ακτινοβολίας.
- Αφαιρούμε όλες τις παραφυάδες που φύονται στον λαιμό του δένδρου ή από το ριζικό σύστημα.
 |
| Εικόνα 2. Κακοκλαδεμένο δένδρο ελιάς, με την καρποφόρο ζώνη να απομακρύνεται από τον κορμό. |
 |
| Εικόνα 3. Κακοκλαδεμένα δένδρα ελιάς, με την καρποφόρο ζώνη να απομακρύνεται από τον κορμό. |
 |
| Εικόνα 4. Καλοκλαδεμένα δένδρα ελιάς. |
 |
| Εικόνα 5. Καλοκλαδεμένο δένδρο ελιάς. |
 |
| Εικόνα 6. Απομακρύνουμε αυτό που σκιάζεται και έχει παράξει επανειλημμένα (σε κύκλο) και όχι αυτό που σκιάζει. |
Κλάδεμα ελαιοποιήσιμων και επιτραπέζιων ποικιλιών
Ο προορισμός του παραγόμενου προϊόντος επηρεάζει άμεσα τις καλλιεργητικές τεχνικές που είναι απαραίτητες για την καλλιέργεια, συμπεριλαμβανομένου του σχήματος μόρφωσης και του κλαδέματος καρποφορίας. Στις ελαιοποιήσιμες ποικιλίες το κλάδεμα καρποφορίας δεν επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα του παραγόμενου ελαιολάδου, η οποία εξαρτάται από την ποικιλία, τον βαθμό ωριμότητας του καρπού, την κατάσταση του καρπού (υγιής ή προσβεβλημένος), τις συνθήκες καλλιέργειας κ.λπ. Επηρεάζει όμως το ποσοστό του ελαιολάδου στον καρπό. Το ανεπαρκές κλάδεμα, που οδηγεί σε έντονη σκίαση, περιορίζει σημαντικά την συσσώρευση λαδιού στον καρπό, με αποτέλεσμα να έχουν καταγραφεί μειώσεις της τάξης του 30% στην συγκέντρωση του ελαιολάδου.
Στις επιτραπέζιες ποικιλίες ο καρπός, για να είναι εμπορεύσιμος, θα πρέπει να έχει μεγάλο μέγεθος, υψηλή αναλογία σάρκας-πυρήνα, καλή συνεκτικότητα σάρκας, εύκολη αποκόλληση του πυρήνα, υψηλή περιεκτικότητα σε διαλυτά σάκχαρα, έλλειψη μορφολογικών ελαττωμάτων, προσβολών ή τραυματισμών κ.λπ.
Συνεπώς, το κλάδεμα καρποφορίας στις επιτραπέζιες ελιές είναι απαραίτητο ώστε να αραιωθεί το φορτίο ανά δένδρο και να έχουμε καλύτερο φωτισμό, με στόχο την βελτίωση της ποιότητας των καρπών. Ειδικότερα, προτείνεται η εφαρμογή προσεγμένου ετήσιου κλαδέματος καρποφορίας αποφεύγοντας τα μεγάλα κοψίματα και την αφαίρεση μεγάλης ποσότητας ξύλου σε σχέση με τις ελαιοποιήσιμες ποικιλίες. Συνιστάται η αραίωση ορισμένων κλάδων κυρίως από το εσωτερικό της κόμης και ειδικότερα από την πάνω πλευρά των πρωτογενών βραχιόνων, έτσι ώστε να επιτευχθεί ο βέλτιστος φωτισμός και αερισμός της κόμης.
Εποχή κλαδέματος
Το κλάδεμα πρέπει να διενεργείται την περίοδο ανάμεσα στο τέλος του χειμώνα και πριν την έναρξη της άνθισης.
- Σε περιοχές με ήπιο κλίμα όπου δεν σημειώνονται ανοιξιάτικοι παγετοί το κλάδεμα μπορεί να γίνει ακόμα και τον χειμώνα.
- Σε ημιορεινές περιοχές ή περιοχές με ψυχρά κλίματα το κλάδεμα πρέπει να καθυστερεί και να γίνεται τον Μάρτιο ή ακόμα και αρχές Απριλίου, πριν την έναρξη της νέας βλάστησης και πάντοτε μετά την περίοδο εμφάνισης παγετών.
- Το κλάδεμα δεν πρέπει να γίνεται όταν έχουμε βροχερό καιρό (πρόβλημα καρκινωμάτων-φυματίωσης από το βακτήριο Pseudomonas savastanoi). Σε κάθε περίπτωση κλαδεύουμε πρώτα τα υγιή και μετά τα μολυσμένα δένδρα, απολυμαίνουμε τα εργαλεία κλαδέματος ή χρησιμοποιούμε διαφορετικά.
Εργαλεία κλαδέματος
Για την εφαρμογή της πρακτικής του κλαδέματος χρησιμοποιούνται διάφορα εργαλεία: Ψαλίδια και πριόνια χειρός ή αέρα, υδραυλικά ή ηλεκτρικά, ηλεκτρικό ή βενζινοκίνητο αλυσοπρίονο κ.ά.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό μετά από κάθε χρήση να καθαρίζονται σχολαστικά και να απολυμαίνονται, ιδιαίτερα αν κλαδεύονται προσβεβλημένα δένδρα. Σε έναν τέτοιο ελαιώνα πρώτα κλαδεύονται τα υγιή και μετά τα μολυσμένα, ή χρησιμοποιούμε διαφορετικά εργαλεία. Η απολύμανση γίνεται με αιθυλική αλκοόλη 70% ή με χλωρίνη εμπορίου 10-20% ή με τεταρτοταγή άλατα του αμμωνίου. Αμέσως μετά, τα εργαλεία ξεπλένονται καλά με νερό και αφήνονται να στεγνώσουν ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος διάβρωσής τους.
Χειρισμοί δένδρων μετά το κλάδεμα
Μετά την εφαρμογή του κλαδέματος στα δένδρα θα πρέπει να γίνεται επούλωση των πληγών με πλαστικό λευκό χρώμα ή κερί που μέσα να έχει αραιωθεί μια μικρή ποσότητα βορδιγάλειου πολτού ή άλλου χαλκούχου σκευάσματος ή μυκητοκτόνου. Εναλλακτικά, μπορεί να γίνει επάλειψη των πληγών με επικαλυπτικό σκεύασμα επούλωσης πληγών του εμπορίου, με την μορφή πάστας. Στην συνέχεια τα δένδρα θα πρέπει να ψεκαστούν καλά (μέχρι απορροής) με βορδιγάλειο πολτό ή με άλλο χαλκούχο σκεύασμα το οποίο βρίσκεται εύκολα στο εμπόριο.
Ειδικότερα σε περιπτώσεις που στον ελαιώνα υπάρχουν μολυσμένα δένδρα με φυματίωση θέλει ιδιαίτερη προσοχή και είναι απαραίτητος ο ψεκασμός με χαλκούχο προϊόν μετά το κλάδεμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις καλό είναι να αποφεύγεται το μηχανικό κλάδεμα.
Το άρθρο υπογράφουν οι επιστήμονες: Νικολέτα - Κλειώ Δεναξά (Διδάκτωρ Ελαιοκομίας - Εξωτερικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Δενδροκομίας, Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών) και
Πέτρος Ρούσσος (Αναπληρωτής Καθηγητής Δενδροκομίας, Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών).