Τα δημοτικά τραγούδια της Αλευρούς

Η Αλευρού ήταν ανέκαθεν γνωστή ως το χωριό των καλλιτεχνών και των γλεντζέδων. Οι οργανοπαίχτες της, πολλοί και ξακουστοί εντός και εκτός Αλευρούς, ανανεώνονται από γενιά σε γενιά.

Κορυφαίος δεξιοτέχνης στο κλαρίνο ήταν στην εποχή του ο Γιώργος Ζήτης ή Κέκος (1906-1980), αλλά και ο Παναγιώτης Δ. Βούλγαρης - βιολί, ο Νίκος Δ. Πραβασίλης ή Πέταλος (1914-1988) - κλαρίνο, ο Θανάσης Δ. Κουτσογιώργης (1922-1999) - κιθάρα, ο Γιώργος Δ. Καλαβρυτινός - μπουζούκι στον Καναδά, ο Γιάννης Π. Βούλγαρης - τραγούδι και μπουζούκι στις Η.Π.Α., ο Ηλίας Χ. Ζάβρας (1938-2005) - κιθάρα, ο Βασίλης Π. Βούλγαρης (1945-2010) - μπουζούκι, έκανε ευρεσιτεχνία μπουζούκι σε αρμόνιο, ο Διονύσης Ν. Πραβασίλης ή Νιόνιος (1945-2023) - κλαρίνο και ο Παναγιώτης Γ. Ζιάβρας - μπουζούκι στην Αυστραλία.

Σήμερα η παράδοση συνεχίζεται σε ανάλογο βαθμό. Νεώτεροι, ο Χρήστος Ηλ. Ζάβρας - μπουζούκι, ο Κώστας Ηλ. Ζάβρας - κιθάρα, ο Πάνος Β. Βούλγαρης - κιθάρα στην Γερμανία και ο Νίκος Π. Βαρναβέλιας - συνθεσάιζερ & τραγούδι.

Κατά την περίοδο τού μεσοπολέμου σε κάθε σπίτι της Αλευρούς όλο και κάποιος θα τραγουδούσε ή θα έπαιζε κάποιο μουσικό όργανο όπως κλα­ρίνο, λαούτο, βιολί, μαντολίνο, φλογέρα. Στους τακτικούς μεγάλους ετήσιους χορούς, αλλά και στους συχνά - πυκνά εκτάκτους, μετείχαν συφάμελοι οι Αλευρίτες. Τα τραγούδια που συνέθεσαν (κάθε οικογένεια χόρευε με το δικό της τραγούδι) έγιναν και τραγούδια του τόπου.

Κάποια από τα τραγούδια πού χόρευαν και τραγουδούσαν παλαιότερα στην Αλευρού έφτασαν από στόμα σε στόμα μέχρι τις μέρες μας, ενώ κάποια άλλα παραμένουν ξεχασμένα. Πρόκειται για τραγούδια που μας μεταφέρουν τις συνήθειες και την νοοτροπία μιάς άλλης εποχής. Τραγούδια που μιλούν για την κλεφτουριά, την ποιμενική ζωή, τον ξενιτεμό, την αγάπη. Τραγούδια της χαράς αλλά και της λύπης. Σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αρκετά από αυτά, χάρη σε δύο καταγραφές που έγιναν κατά το παρελθόν.

Πιο κάτω ακολουθούν περισσότερα από εκατό γνωστά και άγνωστα δημοτικά τραγούδια από την Αλευρού, αλλά και από άλλες περιοχές της Πελοποννήσου και της Ελλάδος, έτσι όπως τα κατέγραψαν ο Γεώργιος Αναγν. Παπαγαρουφάλης το 1915 και η Δήμητρα Ιωάν. Ζιάβρα το 1968.

Α' Καταγραφή: Γ. Α. Παπαγαρουφάλης - Αύγουστος 1915 
 Επτάσημου Ρυθμού Δημώδη Χορευτικά Άσματα

Εκ της Συλλογής Αλευρούς 

Σημείωση: Δυστυχώς από την καταγραφή αυτή ο Γεώργιος Παπαγαρουφάλλης δημοσίευσε τους στίχους, την παρτιτούρα και τους βηματισμούς μόνο του πρώτου τραγουδιού. Οι στίχοι των υπόλοιπων τραγουδιών είναι υπό αναζήτηση.

1. Τι ωραία π’ αγαπώ

2. Καράβι καραβάκι που πάς γιαλό γιαλό

3. Σήμερα βγήκα να χαρώ

4. Είδ’ απόψε στ’ όνειρό μου

5. Καράβ’ έρχετ’ από τη Χιό

6. Ένας Μοίραρχος κι’ ένας Συνταγματάρχης

7. Κάτου στους κάμπους τους πλατιούς

8. Περιβόλι ν’ είχα, πάπια μ’ 

9. Της Γαλανής το φόρεμα

10. Για ιδές τα φανταρόπουλα

11. Ένα νερό κυρά Βαγγελιώ

12. Ανάμεσα στη θάλασσα

13. Έλα βρέ Χαραλάμπη

14. Πέσ’ μου τι Γαρυφαλιά μου

15. Φεγγάρι μου που είσαι ‘ψηλά

16. Σ’ ένα δέντρο Σοφιά μου

17. Ελένη μου στ’ αλώνια σου

18. Μας την πείραν την Ελένη

19. Παρώρι με το κρυό νερό

20. Μεσ’ την Αγιά Παρασκευή

21. Μια Σμυρνηά στο παραθύρι

22. Ούλα τα πουλάκια ζυγά - ζυγά

23. Τώρα που μπήκα στο χορό

24. Να είχα νεράτζι νά ‘ριγνα  

25. Πέρα μεργηά στον κάμπο

26. Μάνα μου γιατί με πάντρεψες μικρή

27. Έρχετ’ ο Σιδερόδρομος

28. Πού πάς αγαπημένο μου

29. Ποτές μου δε σου μίλησα Αγγέλω

30. Ούλοι τον Ήλιο τον τηράν

Β' Καταγραφή: Δήμητρα Ιωάν. Ζιάβρα - Μάρτιος 1968
 Δημοτικά Άσματα του χωρίου Αλευρούς, 
της επαρχίας Λακεδαίμονος, του νομού Λακωνίας

1. Κάτου στα δασειά τα πλατάνια

2. Παιδιά σαν θέλετ’ λεβεντιά

3. Τι έχεις καημένε πλάτανε

4. Του Κίτσου η μάνα κάθεται

5. Μαράθηκαν τα δέντρα

6. Λάμπει ο ήλιος στα βουνά

7. Που πας αγαπημένο μου

8. Κορίτσια από την Καστοριά

9. Πέφτουν οι σφαίρες σαν το χαλάζι

10. Στο βουνό μια βοσκοπούλα

11. Βλαχούλα ερροβόλαγε

12. Τσοπανάκος ήμουνα

13. Μιά βλάχα μιά παλιόβλαχα

14. Μπήκαν τα γίδια στο μαντρί

15. Πάνω σε ψηλή ραχούλα

16. Εκεί πέρα κι αντίπερα

17. Απόψε κρύο έκανε

18. Κίνησα μιά μέρα Τρίτη

19. Τα βουνά μελαχρινό μου

20. Όταν ήμουνα μικρό καλέ

21. Δυό κοντούλες μ’ αγαπούν

22. Σάρωνε χήρα σάρωνε

23. Είχα καρδούλα π’ άξιζε

24. Μάνα στα περιβόλια μας

25. Κάτου στους κάμπους τους πλατειούς

26. Μπερδεύτηκε μιά λεμονιά

27. Γιώργο για δεν στολίζεσαι

28. Ωραίος που ‘σαι μάτια μου

29. Στην βρύση στον ανήφορο

30. Μέσ’ την απάνου γειτονιά

31. Σε κακοσκάλι ανέβαινα

32. Συγνέφιασε ο Παρνασσός

33. Χαϊδούλα εκαθότανε

34.Το μάθατε τι έγινε

35. Μιά κόρη ετραγούδαγε

36. Το μπόι σου το μέτρησα

37. Εμένα ο κλήρος μού ‘τυχε

38. Ο Κωσταντάκης ο μικρός

39. Σιγαλά που βρέχει ο Θεός

40. Φεγγάρι μου πού ‘σαι ψηλά

41. Σπυρί πιπέρι έσπερνα

42. Καινούργια λόγια μού ‘πανε

43. Κατά του Μυστρά τα μέρη

44. Μπείτε κορίτσια στο χορό

45. Ήλιε γιατ’ άργησες να βγείς

46. Κόρη που πάς στον ποταμό

47. Το βλέπεις κείνο το βουνό

48. Ματάκια μου γλαρά - γλαρά

49. Κάτου στο ρέμα στις μηλιές

50. Σου ‘πα χήρα θα ‘ρθω βράδυ

51. Ο δυόσμος και ο βασιλικός

52. Πέντε παιδιά μαλώνανε

53. Αυτά τα μαύρα μάτια

54. Παπαρούνα φουντωτή

55. Μπερδεύτηκα μανούλα μου

56. Η Παναγιώτα κίνησε

57. ‘Νας κυνηγός κυνήγαγε

58. Τώρα μέρα ‘ναι

59.Μιά Παρασκευή

60. Εσείς πουλιά του Μάη

61. Εγώ θα φύγω απ’ εδώ

62. Στην Πάτρα μέσ’ τον καφενέ

63. Του Γιάννη η μάνα κάθεται

64. Μιά μάνα είχε ‘να παιδί

65.Ένα κομμάτι παπαδούλα μου

66. Βασιλικός μυρίζει εδώ

67. Παλικάρια μου ίσια - ίσια

68. Αφέντη Άη Γιώργη

69. Κάτω στης βερβενιάς τον κάμπο

70. Ντελής παπάς λειτούργαγε

71.Μάνα μου την αγάπη σου

72. Αυτά τα χαιρετίσματα

73. Του χάρου η μάνα το ‘λεγε

74. Ο χάρος έβαλε βουλή

75. Γιά πές μου το μανούλα μου, σαν πότε θα γυρίσεις

76. Εχτές προχτές επέρασα, απ’ τον Άη Ταξιάρχη

77. Αχ μανούλα μου το βράδυ

78. Γιά πες μου το μανούλα μου, τα πως σε δέχθει ο χάρος

79. Νοικοκυρά εξ’ έβγαινε

80. Χάρε για πέρνα απ’ το χωριό

81. Ωραία που ‘ναι η νύφη μας

82. Εμείς εδώ δεν ήρθαμε

83. Εδώ σε τούτον τον οντά

84. Ξεκίνησε η λεβεντουριά

85. Αφήνω γειά στις όμορφες

86. Σήμερα λάμπει ο ουρανός

87. Νυφούλα καλορίζικη

88. Γαμπρέ μιά χάρη σου ζητούμε

89. Ένα μήλο κόκκινο

90. Σ’ ένα τραπέζι αρχοντικό

Β ι ο γ ρ α φ ι κ ά

1. Ο Γεώργιος Αναγν. Παπαγαρουφάλης γεννήθηκε στην Αλευρού Λακωνίας και αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Από την παιδική του ηλικία αφοσιώθηκε στην μελέτη και την εκμάθηση των ελληνικών χορών, κυρίως δε της ιδιαίτερης πατρίδος του. Επινόησε μάλιστα ένα σύστημα διδασκαλίας, πολύ πρακτικό και μεθοδικό, το οποίο στηριζόταν στον συνδυασμό της μουσικής κάθε χορού και σε μία σχηματική παράσταση των βημάτων.

Το 1915 υπέβαλε το σύστημα αυτό στο Υπουργείο Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και έλαβε έγκριση από ειδική επιτροπή η οποία αποτελείτο από τους Νικόλαο Πολίτη (1852-1921), Κωνσταντίνο Α. Ψάχο (1866-1949) και Μανώλη Καλομοίρη (1883-1962). Επίσης την ίδια χρονιά εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Πρώτυπον σύστημα διδασκαλίας των ελληνικών χορών».

Το 1919 δίδαξε Θεωρία των Ελληνικών χορών μετ’ εφαρμογής στο «Ωδείο Εθνικής Μουσικής».

Το 1921 έγινε τακτικός συνεργάτης στο μηνιαίο Μουσικό, Εκκλησιαστικό και Φιλολογικό περιοδικό «Νέα Φόρμιγξ», όπου και δημοσίευσε διάφορους χορούς όπως ο Ελληνικός, ο Ικαριώτικος, ο Πηδηχτός, ο Συρτός κ.α. τους οποίους περιέγραφε με το δικό του σύστημα διδασκαλίας.

Το 1922 ίδρυσε και εξέδωσε το πατριωτικό περιοδικό «Ο Ζεύς» το οποίο απευθυνόταν στους απανταχού συμπατριώτες του, των τότε Δήμων Καστορείου και Πελλάνης Λακεδαίμονος. Στο πρώτο τεύχος του περιοδικού, δημοσίευσε ένα άρθρο με πληροφορίες για την γεννέτηρά του την Αλευρού καθώς και μία συλλογή 30 δημοτικών χορευτικών τραγουδιών του χωριού, έτσι όπως τα είχε καταγράψει το 1915. Το περιοδικό «Ο Ζεύς» κυκλοφόρισε μέχρι το 1924 και έκτοτε δεν γνωρίζουμε ποία ήταν η τύχη του.

Το 1923 διετέλεσε γραμματέας του Σωματείου Πελλανιτών Αθηνών και Πειραιώς «Η Πελλάνη».

Το 1924 δίδαξε Ελληνικούς χορούς στο «Μουσικό Λύκειο Αθηνών».

Το 1928 εξέδωσε το βιβλίο με τίτλο «Η ελληνική μουσική: αρχαία, βυζαντινή, δημώδης, ευρωπαϊκή».

Το 1930 εξέδωσε το βιβλίο με τίτλο «Δια την περισυλλογήν, κωδικοποίηση, έκδοσιν, διδασκαλίαν και διάδοσιν της Ελληνικής Μουσικής».

2. Η Δήμητρα Ζιάβρα - Γεωργάτσου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αλευρού Λακωνίας.

Σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και εργάστηκε ως καθηγήτρια μέσης εκπαιδεύσεως σε σχολεία της Σπάρτης και των Αθηνών. Το 1968, σαν φοιτήτρια, συλλέγοντας για την πτυχιακή της εργασία διάφορα λαογραφικά στοιχεία από την Αλευρού, κατέγραψε και τους στίχους από 90 δημοτικά τραγούδια του χωριού. Πιο συγκεκριμένα κατέγραψε: 9 τραγούδια ιστορικά και κλέφτικα από αφηγήσεις του Νικολάου Βασ. Ζιάβρα, 46 τραγούδια βλάχικα και ερωτικά από αφηγήσεις της Αγγελικής Βλαχάκη - το γένος Χιώτη και της Βασιλικής Αθ. Ζιάβρα - το γένος Ζιάβρα, 15 διάφορα άλλα τραγούδια από αφηγήσεις της Δήμητρας Χρ. Ζιάβρα - το γένος Μπακή, 10 μοιρολόγια από αφηγήσεις της Γαρυφαλιάς Μπολάνη - το γένος Πραβασίλη και 10 τραγούδια του γάμου από αφηγήσεις της Σοφίας Πατσαντζή - το γένος Καλαβρυτινού. H πολύ ενδιαφέρουσα αυτή εργασία έχει αναρτηθεί από το 2006, στην ψηφιακή βιβλιοθήκη «Πέργαμος» του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Πηγές

1. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων (Περιοδικό «Ο Ζεύς», Αθήνα 1922-1924)

2. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη ΕΚΠΑ «Πέργαμος» (Συλλογή λαογραφικής ύλης εκ του χωρίου Αλευρούς, της επαρχίας Λακεδαίμονος, του νομού Λακωνίας, Αθήνα 1968)

3. Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

4. Περιοδικό «Νέα Φόρμιγξ», Αθήνα 1921  

5. Ινστιτούτο Έρευνας Μουσικής και Ακουστικής

6. Στην φωτογραφία ο Νίκος Πραβασίλης ή Πέταλος (κλαρίνο) με το συγκρότημά του (αρχείο Διον. Ν. Πραβασίλη)

Η αναδημοσίευση επιτρέπεται μόνο με τοποθέτηση ενεργού συνδέσμου (link).