Διαδρομές και Έργα Λαγκαδινών Μαστόρων στην Λακωνία

21.01.2017

Στα πλαίσια των εκδηλώσεων της Κίνησης Πολιτών "ΑΝΘΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ" με τον γενικό τίτλο "ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ 2016", πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 30 Ιουλίου, στο Δημοτικό Σχολείο των Λαγκαδίων και η ημερίδα "Κέντρα & Πολιτιστικές διαδρομές της Τέχνης της Πέτρας".

Από την ημερίδα αυτή μεταφέρουμε την εισήγηση του Γιώργου Γιαξόγλου (Αρχιτέκτονα ΕΜΠ), με θέμα:

Διαδρομές και Έργα Λαγκαδινών Μαστόρων στην Λακωνία.

Την εισήγηση μου θα την ξεκινήσω με μία σύντομη αναφορά στην Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική της Λακωνίας, όπου θα δούμε τους κυρίαρχους τύπους κτισμάτων ανά περιοχή και την προέλευση των συνεργείων πετρομαστόρων που δούλεψαν & δημιούργησαν στις αντίστοιχες περιοχές. Στην συνέχεια θα αναφερθώ, πιο συγκεκριμένα σε μια πρώτη καταγραφή Λαγκαδιανών μαστόρων που εγκαταστάθηκαν και δούλεψαν στην Λακωνία, και θα τελειώσω με μία λεπτομερέστερη αναφορά σε τέσσερεις οικογένειες Λαγκαδιανών πετρομαστόρων.

Τα μπουλούκια των Χτιστών και Μαστόρων της ορεινής Πελοποννήσου, οι Κουδαραίοι Μακεδόνες και Ηπειρώτες Μαίστορες,, οι πετρομάστορες και λιθοξόοι της Μάνης και των νησιών, ήταν οι πρόδρομοι των πρώτων Ελλήνων Τεχνικών Επιστημόνων και όπως αναφέρει ο καθηγητής Νίκος Μουτσόπουλος , αυτοί ήταν «οι πρώτοι σκαπανείς της Τεχνικής Επιστήμης κατά τον 17ο & 18ο αιώνα. Πρόκειται για τις συντεχνίες των οικοδόμων (χτιστάδων, πελεκάνων, ταλιαδόρων, ξυλογλυπτών, ζωγράφων) και άλλων ειδικοτήτων, τα γνωστά «συνάφια των Κουδαραίων» που υπήρξαν οι πρόδρομοι των σημερινών Τεχνικών και δημιούργησαν μία απαράμιλλη Αρχιτεκτονική στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, που ήταν συνέχεια της μεγάλης Βυζαντινής Τέχνης,».

Στην περιοχή της Πελοποννήσου, οι κυριότερες εστίες παραδοσιακών χτιστών και μαστόρων, που έδωσαν «συνάφια δουλιάς ή μπουλούκια» που από την άνοιξη μέχρι και το φθινόπωρο άφηναν τα σπίτια τους για να φτιάξουν άλλων τα σπίτια σε άλλα μέρη της Πελοποννήσου εντοπίζονται:

Σε χωριά της Γορτυνίας με κέντρο τα Λαγκάδια (οι Λαγκαδιανοί πετρομάστορες),

- Στην περιοχή των Καλαβρύτων με βασικό κέντρο την Αγία Βαρβάρα (οι Βαρβαρίτες πετρομάστορες) και

- Στην περιοχή της ορεινής Κυνουρίας με βασικά κέντρα τον Πραστό & το Καστρί.

Θα δούμε τώρα τα κύρια χαρακτηριστικά της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Λακωνίας, αναφερόμενοι επίσης και στην προέλευση των συνεργείων πετρομαστόρων που δούλεψαν στον χώρο αυτό.

Τα παραδοσιακά κτίρια της Λακωνίας, από πλευράς τυπολογίας των κυρίαρχων τύπων, μπορούν να καταταγούν σε τρεις κύριες ομάδες, όπως φαίνεται και στον διπλανό χάρτη:

Την ομάδα «Α», που χωρικά καλύπτει περίπου την τέως Επαρχία Λακεδαίμονας. Κύριο χαρακτηριστικό της παραδοσιακής κατοικίας, [βλέπε εικόνα 4], στην περιοχή αυτή, είναι το διώροφο ή τριώροφο κτίριο διαστ. 6,00Χ12,00 μ. περίπου - το ανωκάτωγο ή και Λαγκαδιανό επονομαζόμενο από αρκετούς - με την τρίχωρη κατοικία στον όροφο, τις αποθήκες στο ισόγειο αλλά με διαφοροποιήσεις όσον αφορά το χαγιάτι στην μακριά πλευρά και την ύπαρξη ή μη μικρού εξώστη στην στενή πλευρά.

Η περιοχή αυτή διαχωρίζεται σε δύο επί μέρους χωρικές ενότητες, την ανατολική και την δυτική.

Στην δυτική χωρική ενότητα, κατά βάση δούλεψαν Λαγκαδιανοί πετρομάστορες, κυρίως στους βόρειους Δήμους (Λογκανίκος, Αγόριανη, Γεωργίτσι, Πελλάνα, Καστόρι, Βορδόνια, Λογκάστρα, Σουστιάνοι), στην Σπάρτη και τους νέους οικισμούς άρχισαν να αναπτύσσονται μετά την δημιουργία του νέου Ελληνικού Κράτους (Ξηροκάμπι, Παλαιοναναγιά, Ανώγεια, Καλύβια Σοχάς, Σκούρα, Πλατάνα κ.α.)

Αξίζει να σημειώσουμε ότι στην περιοχή του Μυστρά και στην ορεινή περιοχή του Νότιου και Κεντρικού Ανατολικού Ταϋγέτου η κατασκευή των κτισμάτων γινόταν κυρίως από ντόπια συνεργεία. Αυτό προκύπτει εκτός από προφορικές μαρτυρίες και από την αξιολόγηση των τεχνικών κατασκευής.

   

Στην ανατολική χωρική ενότητα, εκτός από τα συνεργεία των Λαγκαδιανών μαστόρων συναντάμε και συνεργεία Μακεδόνων μαστόρων και συνεργεία μαστόρων από τα ορεινά της Κυνουρίας (Καστρί, Πραστός, Άγιος Πέτρος κ.α.). Η βασική τυπολογία των κτισμάτων που αναγείρονταν και από τα συνεργεία αυτά είναι η ίδια, με διαφορές να εντοπίζονται κυρίως στην μη κάλυψη, σε αρκετές περιπτώσεις, του μεγάλου χαγιατιού, την μη κατασκευή εξώστη στην μικρή πλευρά, στις διαμορφώσεις των ανοιγμάτων αλλά στην χρήση τοξωτών κατασκευών κυρίως από τα συνεργεία των Μακεδόνων μαστόρων.

Την ομάδα «Β», που χωρικά καλύπτει περίπου την τέως Επαρχία Επιδαύρου Λιμηράς. Κύριο χαρακτηριστικό της παραδοσιακής κατοικίας, στην περιοχή αυτή, είναι το διώροφο κτίριο διαστ. επίσης 6,00Χ12,00 μ. περίπου, με την τρίχωρη κατοικία στον όροφο και το ανοικτό χαγιάτι στον νότο. Στην νότια περιοχή η εκτεταμένη χρήση του πωρόλιθου, διαμορφώνει μία ιδιόμορφη μορφολογία. Στην περιοχή αυτή δούλεψαν Τσάκωνες (ονομαστός ήταν ο πετρομάστορας Φαρμασώνης), Υδραίοι και Σπετσιώτες, Λαγκαδιανοί αλλά και ντόπιοι μαστόροι που κύρια προέρχονταν από τα Παπαδιάνικα, τα Κουλέντια (Κοντάκος Βασίλης & Μάρκου Θοδωρής & Δημήτρης), την Δαιμονιά (Μαυρομάτης) τον Άγιο Ιωάννη Μονεμβασίας (ο Δημήτρης Τραϊφόρος που κύρια εργάστηκε στο Κάστρο της Μονεμβασίας ).

Την ομάδα «Γ», που χωρικά καλύπτει περίπου τις τέως Επαρχίες Γυθείου & Οιτύλου. Κύριο χαρακτηριστικό της παραδοσιακής κατοικίας, στην περιοχή αυτή, αποτελούν τα λιθόκτιστα κτίρια ισόγεια ή διώροφα με κατά κανόνα δίριχτες στέγες και φυσικά τα πυργόσπιτα και οι πύργοι. Τα κτίρια αυτά είχαν κατασκευαστεί από ντόπια συνεργεία, συνεργεία που κατά κανόνα δεν δούλευαν σε άλλες περιοχές .

Στα χωριά μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα ίσως και ακόμα πιο μετά, τον πρώτο λόγο τον είχαν οι μαστόροι, οπότε και κατασκεύαζαν αυτό που ήξεραν καλά. Φυσικά καλά ήξεραν, το ανωκάτωγο ή και Λαγκαδιανό επονομαζόμενο από αρκετούς, σπίτι, του οποίου τα κύρια χαρακτηριστικά είδαμε προηγούμενα, και αυτό έφτιαχναν. Το κατασκεύαζαν αξιοποιώντας χρόνο με τον χρόνο και τα πιο σύγχρονα υλικά και τεχνικές, όπως πρέκια από σιδηροδοκούς στην αρχή, πρέκια και ενισχυτικές ζώνες από οπλισμένο σκυρόδεμα, αρμολογήματα από ενισχυμένη τσιμεντοκονία κλπ.

Στις πόλεις και στα κεφαλοχώρια (Σπάρτη, Καστόρι, Καρυές, Βρέσθενα κλπ) άρχισε από τα μέσα και κύρια από τα τέλη του 19ου αιώνα η κατασκευή των τετράγωνων σε κάτοψη νεοκλασσικών κτιρίων στην αρχή που μετά το 1930 άρχισαν να χάνουν τα νεοκλασσικά «φτιασίδια» τους. Για την κατασκευή των κτιρίων αυτών, είτε ήταν πιο σύνθετα, πιο μεγάλα, ή και στα μικρότερα τον πρώτο λόγο και τον συντονισμό δεν τον έχει πια ο μάστορας αλλά ο μηχανικός ή ο εργολάβος.

Μπορεί τα ξύλινα πατώματα και οι ξύλινες στέγες να αντικαταστάθηκαν με πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος, όμως μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα το κύριο στοιχείο του φέροντα οργανισμού του κτιρίου ήταν η περιμετρική τοιχοποιία λιθοδομής. Το γεγονός αυτό το αναφέρω γιατί για τους πετρομάστορες και ειδικά τους Λαγκαδιανούς υπήρχε αντικείμενο δουλειάς.

Παράλληλα την περίοδο εκείνη παρουσιάζεται και μία τάση ανοικοδόμησης. Η νέα πόλη της Σπάρτης, που ανιδρύθηκε το 1834, επεκτεινόταν και κατασκευάζονταν νέες οικοδομές. Επίσης οι νέοι οικισμοί που είχαν αρχίσει να δημιουργούνται στα πεδινά (Ξηροκάμπι, Παλαιοναναγιά, Ανώγεια, Καλύβια Σοχάς, Σκούρα, Πλατάνα , Γκοριτσά κ.α.) και η ανάγκη κατασκευής νέων κτιρίων έδινε δουλειά στους οικοδόμους.

Όπως είναι γνωστό τα συνεργεία των Λαγκαδιανών μαστόρων μετακινούνταν, με τα ζώα (γαϊδούρια, μουλάρια κλπ), κάθε χρόνο και πήγαιναν στα μέρη όπου υπήρχε δουλειά και ξαναγύριζαν πίσω στις οικογένειές τους τον χειμώνα. Επειδή όμως, όπως αναφέρθηκε προηγούμενα υπήρχε δουλειά, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα άρχισαν να εγκαθίστανται μόνιμα, οικογενειακά, σε διάφορα μέρη και της Λακωνίας.

Από τα πρώτα στοιχεία που έχω συγκεντρώσει με την βοήθεια φίλων συνεργατών και όχι μόνο, από την Γορτυνία την χρονική αυτή περίοδο εγκαταστάθηκαν στην Λακωνία οι παρακάτω τεχνίτες :

στην Σπάρτη οι Μανδέλος Παναγιώτης, Μήκος Παναγιώτης & Κώστας, Μπιλιώνης Γιώργος & Νικόλαος, Κρατημένος Νικόλαος, Ασημακόπουλος Ασημάκης και ο γυιός του Δημήτρης, Σιοκορέλης Διονύσης, ο Δημήτρης & Λεωνίδας Σαχάμης και οι γιοί τους Παναγιώτης, Νικόλαος, Δημήτρης, Βασίλης, Ιωάννης, Γεώργιος & Παναγιώτης, ο Αποστολόπουλος Δημήτρης, ο Τσαφαράς Παναγιώτης, ο Δαλαμάγκας Δημήτρης.

στον Θεολόγο ο Καραγιάννης Γιώργος,

στην Σελλασία ο Πλουμπίδης Γιώργος, ο Πατσούρης Παναγιώτης και ο Ηλιόπουλος.

στην Σκούρα ο Καραγιάννης Γιώργος,

στον Λογκανίκο οι Τσιώτρας Γεώργιος & Βέργος Παναγιώτης,

στο Καστόρι ο Κουτσουμπός Βασίλης και ο Λούτας

στην Βορδόνια ο Κανελλόπουλος Γιώργος & ο Τριάντος Παναγιώτης,

στον Κλαδά ο Καλομοίρης Παρασκευάς, ο Τσαμολιάς Τριάντος, ο Δόγας Χαράλαμπος,

στην Κοκκινόραχη (Τσούνη) ο Κλημαντήρης Χρήστος και ο γιός του Κωνσταντίνος και οι Γυφτόπουλος Χρήστος & Γιώργος.

στον Βασσαρά ο Αδαμόπουλος Ευάγγελος,

στα Βρέσθενα ο Παναγόπουλος Παναγιώτης.

στον Μυστρά ο Δελής Κωνσταντίνος,

στην Βαμβακού ο Ρηγόπουλος Φώτης και οι γιοί του Αναστάσης & Γιώργος.

στο Ξηροκάμπι οι Ρέππας Παναγιώτης & Βαγγέλης, ο Κρατημένος Παναγής, ο Καλότυχος Παναγιώτης,

στην Παλαιοπαναγιά ο Έρημος Αναστάσης. στους Γοράνους ο Παρασκευόπουλος. Στην Γράμμουσα ο Παναγιώτης Ρουτσολιάς, ο Ιωάννης, Δημήτριος, Αποστόλης Δρές.

στο Γεράκι οι Αδελφοί Κιάμου

στα Παπαδιάνικα & τον Ασωπό ο Μπόγος Βασίλης, ο Παρασκευόπουλος & ο Δουλτσίνος.

Στην συνέχεια, θα αναφερθώ λεπτομερέστερα σε κάποια από τα συνεργεία Λαγκαδιανών Πετρομαστόρων, για τα οποία κατάφερα να συγκεντρώσω περισσότερα στοιχεία.

Οι Σαχαμαίοι

Στην Σπάρτη δραστήριοι πετρομάστορες, Λαγκαδιανοί, ήταν οι Σαχαμαίοι. Ο Δημήτρης και ο Λεωνίδας Σαχάμης εγκαταστάθηκαν στην Σπάρτη, και πιο συγκεκριμένα στο Συκαράκι, ένα μικρό οικισμό δυτικά της πόλης, το 1890. Και οι γιοί τους , του Δημήτρη, Παναγιώτης & Νικόλαος και του Λεωνίδα, Δημήτρης, Βασίλης, Ιωάννης, Γεώργιος & Παναγιώτης, που ήταν και ονομαστός πελεκητής, ασχολήθηκαν και αυτοί με την Μαστοριά της Πέτρας. Χαρακτηριστικά δείγματα της δουλειάς τους είναι τα πέτρινα σπίτια, κτισμένα τον μεσοπόλεμο, που βρίσκονται πάνω στον δρόμο Σπάρτης - Αγίου Ιωάννη. Επίσης το συνεργείο αυτό είχε κατασκευάσει και τις τοιχοποιίες λιθοδομής της Κλινικής Γερουλάκου, στην Σπάρτη.

Οι Κλημαντηραίοι

Το 1916 εγκαταστάθηκε, στον Κλαδά αρχικά και ένα χρόνο μετά στου Τσούνη (Κοκκινόραχη σήμερα), ο Χρήστος Κλημαντήρης, από τα Λαγκάδια. Τόσο ο ίδιος όσο και ο γιός του Κωνσταντίνος ήταν ονομαστοί πετρομάστορες. Δούλεψαν εκτός από την Σπάρτη, στην Γκοριτσά, την Βαμβακού και αλλού. Ο Κωνσταντίνος είχε δουλέψει, περί το 1960, στην κατασκευή των λιθοδομών του Ξενία Σπάρτης.

Όταν ήταν να ξεκινήσει η κατασκευή του Ξενία ο Κωνσταντίνος μαζί με άλλους πετρομάστορες κατασκεύαζαν τοίχους αντιστήριξης στην Ε.Ο. Σπάρτης – Τρίπολης, στους Βουτιάνους. Εκεί είχε πάει ο εργολάβος που είχε αναλάβει την κατασκευή του Ξενία και αφού κάθισε αρκετή ώρα και παρακολουθούσε τα μαστόρια, ξεδιάλεξε τους καλλίτερους και τους πρότεινε να δουλέψουν γι’ αυτόν. Μέσα στην ομάδα αυτή ήταν και ο Κωνσταντίνος Κλημαντήρης.

Ο Κωνσταντίνος είχε δουλέψει και στην Μακρόνησο, όπου φυσικά εκείνα τα πέτρινα χρόνια δεν είχε πάει για διακοπές. Μία μέρα παρακολουθούσε έναν συγκρατούμενο του που προσπαθούσε να φτιάξει μία λιθοδομή, οπότε και του έκανε την παρατήρηση ότι κάτι δεν πάει καλά με το χτίσιμο του. Την στιχομυθία αυτή την αντιλήφθητε κάποιος βαθμοφόρος και αφού τους εξομολογήθηκε ότι «νογάει από πέτρες» άρχισε να κτίζει και όπως έλεγε στα παιδιά του, όσο καιρό έμεινε εκεί του «βγήκε η πίστη από το κτίσιμο».

Τα παιδιά του Κωνσταντίνου, έγιναν και αυτά οικοδόμοι, όμως δεν ασχολήθηκαν με την πέτρα αλλά με τα μπετά και είναι από τους καλλίτερους τεχνίτες του είδους τους.

H «παρέα των Ντρέδων»

Ο Παναγιώτης Ρουτσολιάς του Ηλία γεννήθηκε στα Λαγκάδια Γορτυνίας το 1911, στην συνοικία της Αγίας Τριάδας.

Από την μικρή ηλικία των 5 ετών ξεκίνησε ως μαστορόπουλο στην ευρύτερη περιοχή των Λαγκαδίων, ακολουθώντας τον πατριό του στις οικοδομικές εργασίες, στην αρχή ως οδηγός των μουλαριών με τα οποία μετέφεραν τις πέτρες από το λατομείο ή τα ιδιωτικά αγροτεμάχια στο χώρο εργασίας. Μετέπειτα, ως χτίστης των λιθοδομών & τέλος ως πελεκάνος των λαξευτών λίθων των γωνιών και των ανοιγμάτων.

Ελλείψει δουλειών και δεδομένης της οικονομικής κρίσης στο τέλος του Μεσοπολέμου, ξεκινά το πρώτο ταξίδι με την οικογένεια του στην Γράμμουσα Λακωνίας το 1939. Το καλοκαίρι του 1941 μετακομίζουν, μόνιμα, οικογενειακά στην Γράμμουσα Λακωνίας μαζί με τις οικογένειες των αδελφών της γυναίκας του Σταυρούλας, τους κουνιάδους του, Ιωάννη, Δημήτριο, Αποστόλη Δρέ με τους οποίους κάνει εταιρία για τα επόμενα 40 χρόνια, το επονομαζόμενο «μπουλούκι» ή όπως έμειναν γνωστοί στην ευρύτερη περιοχή του κάμπου του Ευρώτα, η «παρέα των Ντρέδων».

Αρχιμάστορας ήταν ο μπάρμπα Γιάννης Δρές, ο οποίος έκλεινε και κανόνιζε τις δουλειές, άλλοτε σε χρήμα και άλλοτε σε είδος, ιδιαίτερα μετά την λήξη του εμφυλίου. Επί των σκαλωσιών, ο Δημήτρης και ο Αποστόλης συντονίζουν το χτίσιμο και «τελειώνουν» τις λεπτομέρειες στα λιθοσώματα και ο μαστρο-Πανάγος, διαλέγει τις πέτρες που φέρνουν τα μαστορόπουλα, (τα παιδιά τους, τα πρωτοξάδελφα δηλ.), τις διαμορφώνει με την μεγάλη βαριά και πελεκάει τις «γωνιές».

Ενδεικτικά έργα:

1) Εκκλησίες:

-Ι.Ν. Αγίου Θεράποντα στο Ζωγράφου Αττικής (1957)

-τμήμα του Ι.Ν. Κοίμησης της Θεοτόκου στην Βλαχοκερασιά Αρκαδίας

-Ι.Ν. Αγίων Αναργύρων στους Αγίους Αναργύρος (Ζούπενα) Λακωνίας

-Ι.Ν. Αγίου Ανδρέα στις Καρυές (Αράχοβα) Λακωνίας

-Ι.Ν. Αγίας Τριάδας στη Σκάλα Λακωνίας

2)Σχολεία:

-Δημοτικό Σχολείο Γράμμουσας Λακωνίας

- Δημοτικό Σχολείο Περιστερίου Λακωνίας

-Δημοτικό Σχολείο Βλαχιώτη Λακωνίας

- Δημοτικό Σχολείο Στεφανιάς Λακωνίας

- Δημοτικό Σχολείο Μυρτιάς Λακωνίας (τμήμα του)

3) Ιδιωτικά έργα:

-το 30-40% των λιθόκτιστων οικιών της Γράμμουσας Λακωνίας

-λιθόκτιστες οικίες στη Σκάλα, Βλαχιώτη, Μυρτιά, Αφυσσού, Καλλιθέα, Γεράκι Λακωνίας κλπ.

4) Ιδιωτικά έργα:

-το 30-40% των λιθόκτιστων οικιών της Γράμμουσας Λακωνίας

-λιθόκτιστες οικίες στη Σκάλα, Βλαχιώτη, Μυρτιά, Αφυσσού, Καλλιθέα, Γεράκι Λακωνίας κλπ.

Οι Ασημακοπουλαίοι

Θα τελειώσω με μια ειδικότερη αναφορά σε ένα σύγχρονο Λαγκαδιανό μάστορα, τον Δημήτρη Ασημακόπουλο, με τον οποίο είχα την τύχη να γνωρίσω και να συνεργαστώ σε αρκετές δουλειές.

Ο πατέρας του Δημήτρη, ο Ασημάκης Ασημακόπουλος είχε, σαν μαστορόπουλο αρχικά και μάστορας στην συνέχεια, μέλος μετακινούμενων «μπουλουκιών πετρομαστόρων», αρχίσει να δουλεύει από το 1928, στη Σπάρτη, το Γεράκι, τον Κοσμά και αλλού.

Από το 1956 έως το 1959, μαζί με τους Γαρδίκα Ρήγα, Μποζίκο Γιάννη, Μπουρούτσο Κώστα και τον νεαρό τότε γιό του Δημήτρη, δουλεύουν στην Μεσσηνία και την Αργολίδα, μετακινούμενοι με τα γαϊδούρια.

Μετά το 1959 κατέβηκαν στην Λακωνία και δούλεψαν στο Ξηροκάμπι, το Δαφνί, την Σκάλα, Βλαχιώτη, Απιδιά, Κροκεές κ.α. και τελικά το 1964, η οικογένεια του Ασημάκη Ασημακόπουλου εγκαθίσταται μόνιμα στις Κροκεές.

Το 1979 ο Δημήτρης με την οικογένεια του εγκαθίσταται στη Σπάρτη

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ασχολήθηκα με την αναστήλωση ενός σημαντικού κτιρίου του Μυστρά, του «Αρχοντικού Σαρσέντη». Με τον Δημήτρη Ασημακόπουλο και τα δύο του παιδιά, τον Βαγγέλη & τον Ασημάκη, που τους είχε μάθει στην τέχνη, αρχίσαμε να δουλεύουμε τόσο στον Μυστρά με την αναστήλωση του κτιρίου αυτού, όσο και με την επισκευή και άλλων παραδοσιακών κτιρίων, στην ευρύτερη περιοχή της Σπάρτης. Δουλέψαμε μαζί από το 1988 μέχρι & το 2010 περίπου.

Με τις κατασκευές που κάναμε με τον Δημήτρη Ασημακόπουλο, σε μία πρώιμη εποχή (τέλη δεκαετίας 1980 & αρχές δεκαετίας 1990), όπου τουλάχιστον στην περιοχή μας δεν είχαν αρχίσει οι επισκευές των παραδοσιακών κτιρίων και η ανάδειξή τους, δείξαμε τον σωστό, θα έλεγα, τρόπο παρεμβάσεων στα κτίρια αυτά. Οι τεχνικές αυτές εφαρμόστηκαν πια την επόμενη δεκαετία με την «μαζική» επισκευή των παραδοσιακών κτιρίων, κυρίως όμως από τους Βορειοηπειρώτες & οι Αλβανούς πετρομάστορες που είχαν αρχίσει να φτάνουν και στην Λακωνία, προερχόμενοι από ένα τόπο που ήταν η άλλη «πηγή» των πετρομαστόρων. Και για είμαστε ειλικρινείς, η κάθοδος των πετρομαστόρων αυτών, σε μια περίοδο που η πολιτεία αλλά και οι ιδιοκτήτες συνειδητοποίησαν ότι η διατήρηση & ανάδειξη της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς μας έχει και μία άλλη αξία, την οικονομική, βοήθησε σημαντικά στην κατεύθυνση αυτή.

Γιατί, από την άλλη, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι την περίοδο από το 1960 μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1990, είχε απαξιωθεί η προστασία των στοιχείων της Αρχιτεκτονικής μας Παράδοσής. Η επέκταση της χρήσης του μπετόν, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, η εκ παραλλήλου έλλειψη πλέον εξειδικευμένων τεχνιτών πέτρας αλλά και η οικονομία της κατασκευής κατέληξε η επισκευή των κτιρίων με λιθοδομή να γίνεται με ένα πεταχτό εξωτερικά, όπου χρειαζόταν υπερύψωση του κτίριο αυτή να γίνεται με τσιμεντόλιθους, τα ξύλινα χαγιάτια να γίνονται μπετονένια κλπ. και φυσικά, με τον τρόπο αυτό, να αλλοιώνονται τα χαρακτηριστικά των παραδοσιακών κτιρίων.

Τελειώνοντας να αναφέρω ότι τα παραπάνω στοιχεία συγκεντρώθηκαν με προφορικές μαρτυρίες, μαστόρων ή συγγενών των μαστόρων & συνεργατών τους που ζουν ακόμα, τους οποίους και ευχαριστώ. Η αναζήτηση θα συνεχιστεί με την επιστράτευση και άλλων ερευνητών, προκειμένου να αντλήσουμε στοιχεία από συμβόλαια και λοιπά έγγραφα αλλά και ταυτίσουμε τους τεχνίτες με τα έργα τους. Πιστεύω και ελπίζω ότι στην αντίστοιχη εκδήλωση του 2017 θα είμαστε σε θέση να σας μεταφέρουμε τα νέα αυτά στοιχεία.

Δείτε περισσότερα στο anthitispetras.gr