Α. Η Ταυτότητα
Σε μια από τις ανατολικές πλαγιές του Ταϋγέτου, σε υψόμετρο εξακοσίων πενήντα μέτρων και στο γεωγραφικό περίπου κέντρο των πρώην Βόρειων Δήμων της Λακωνίας, απλώνεται το μικρό και όμορφο χωριό, η Αλευρού. Εκτείνεται σε επιφάνεια μεγαλύτερη του ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου, έχει σχήμα ακανόνιστου πολυγώνου και διασχίζεται στο άνω δυτικό της τμήμα από τον κεντρικό οδικό άξονα Σπάρτης - Λογγανίκου. Απέχει από την Σπάρτη είκοσι τέσσερα χιλιόμετρα και γειτονεύει με το Καστόρι, Περιβόλια και Γεωργίτσι, από τα οποία απέχει τέσσερα, τρία και οκτώ χιλιόμετρα αντίστοιχα. Μέχρι το 1998 ήταν Κοινότητα. Σήμερα αποτελεί οικισμό του Δήμου Πελλάνας. Οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού ανέρχονται σε εκατόν δεκαέξι και κατά ηλικίες κατανέμονται ως εξής. 0-10 ετών: ένας, 10-20 ετών: πέντε, 20-30 ετών: δέκα, 30-40 ετών: πέντε, 40-50 ετών: πέντε, 50-60 ετών: είκοσι έξι, 60-75 ετών: είκοσι πέντε και από 75 ετών και πάνω: τριάντα τέσσερις. Δηλαδή το 85% των κατοίκων είναι άνω των 50 ετών. Ο κίνδυνος ερήμωσης του χωριού είναι - όπως κι αλλού - προφανής και επί θύραις αλλά, δυστυχώς, αφήνεται αδιάφορα στην μοίρα του. (Νοέμβριος 2001). Οι παραπάνω κάτοικοι ασχολούνται με την καλλιέργεια των ελαιοδένδρων και ζουν από αυτά. Το εισόδημά τους, βέβαια, λογίζεται ανύπαρκτο, αφού τα τελευταία χρόνια η τιμή του ελαιολάδου κατρακύλησε σε απαράδεκτα όρια. Στο χωριό λειτουργούν τρία οινοπαντοπωλεία και ένα εργοστάσιο παραγωγής ελαιολάδου. Τον επισκέπτη εντυπωσιάζει η φύση του χωριού, η μορφολογία του εδάφους, οι ρεματιές του και οι πτυχές τους, τα νερά, το πράσινο, ο ναός του πολιούχου Αγίου Γεωργίου, που πρόσφατα, με μόνη την συνδρομή των εντός και εκτός Αλευρούς Αλευριτών, ανακαινίσθηκε με επιτυχία εσωτερικά και κυρίως εξωτερικά, πλακοστρώθηκε η μεγάλη της πλατεία και αποτελεί κόσμημα πραγματικό. Την γραφικότητα του χωριού, τέλος, συμπληρώνουν τα όμορφα και περιποιημένα ξωκλήσια του: η Αγία Άννα, ο Αη Θανάσης, η Αγία Βαρβάρα, οι Ταξιάρχες, η Παναϊτσα και ο Σταυρούλης.
Β. Η Ιστορία
Πριν από το 1463 η Αλευρού ονομαζόταν Παλαιοχώρα και βρισκόταν τέσσερα περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά του σημερινού χωριού, στην θέση που και τώρα λέγεται Παλιοχώρι κι έχει υπολείμματα του τότε οικισμού. Η ίδρυση της Παλαιοχώρας χάνεται στο βάθος του χρόνου. Επί Βυζαντινών Χρόνων η Παλαιοχώρα συνδεόταν οδικά με την γνωστή οδό προσπέλασης της αρχαίας Πελλάνης προς Αρκαδία, την γνωστή οδό Πελλάνης - Βελεμίνας, που αναφέρει ο Παυσανίας στα «Λακωνικά» του. Κάπου στην μέση της διαδρομής Πελλάνης - Παλαιοχώρας, κοντά στα «Πλατανάκια» τοποθετούν και το τότε νομισματοκοπείο. Περί το 1463 με την κατάκτηση των Βόρειων Δήμων από τους Τούρκους - μετά την προσωπική επιδρομή του Μωάμεθ Β του Κατακτητή και πολιορκία και πτώση του Κάστρου του Καστριού, που το υπερασπιζόταν ο καπετάν Πρινοκοκάς, η τουρκική Διοίκηση εγκαταστάθηκε στους «καφέδες», στο Βορειοανατολικό σημείο των σημερινών Περιβολίων, που τότε βέβαια δεν υπήρχαν. Οι Παλαιοχωρίτες, που γειτόνευαν με τους «Καφέδες», τον νεόκτιστο δηλαδή τούρκικο οικισμό και κέντρο της τούρκικης εξουσίας στην περιοχή, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να αναζητήσουν - όπως, άλλωστε, όλα τα παρόμοια καμποχώρια, - ασφαλέστερο καταφύγιο στα ορεινά. Έτσι προσάραξαν στις παρυφές του Ταϋγέτου κι έχτισαν με πόνο και μόχθο πολύ τη νέα τους Παλαιοχώρα, την σημερινή Αλευρού. Από την θέση αυτή μπορούσαν και κατέβαιναν κλεφτά στον κάμπο και στις ράχες τους και όταν κινδύνευαν χάνονταν μέσα από τις ρεματιές στα «τσιρούνια», στο «ρεματάκι» και στα μεσορράχια του Ταϋγέτου.
Γ. Το όνομα Αλευρού
Στην περιοχή της νέας Παλαιοχώρας - σημερινής Αλευρούς - υπήρχαν υδρόμυλοι, που καθένας τους λειτουργούσε με το νερό του προηγούμενου. Τους μύλους αυτούς τους όριζαν οι Παλαιοχωρίτες. Ο κυριότερος από τους μύλους αυτούς ανήκε σε μια Παλαιοχωρίτισσα, που ήτανε πάντα πατόκορφα αλευρωμένη. Οι πελάτες και οι κάτοικοι την γνώριζαν, την προσφωνούσαν και την αναζητούσαν ως αλευρού. Από το πολύ της επανάληψης η μυλωνού μετονομάστηκε σε αλευρού και μαζί της, με τον καιρό, έγινε και η Παλαιοχώρα Αλευρού. Οι σημερινοί Αλευρίτες σκέπτονται σοβαρά να επαναφέρουν την αρχική ονομασία του χωριού.
Δ. Οι κάτοικοι
Σήμερα έχουν μείνει 116 ψυχές. Στην δεκαετία του ‘50 έφθαναν τους 550 και στα 1900 τους 650. Στον αγώνα του 1821 υπολογίζεται (αρχεία δεν υπάρχουν για τότε) ότι οι κάτοικοι ήταν αρκετά λιγότεροι, ίσως μόλις 100. Η επέκταση και πυκνότερη οικοδόμηση της Αλευρούς άρχισε μετά το 1870. Οι περισσότερες οικοδομές έγιναν στην 15ετία 1885-1900 με την αρχιτεκτονική της τότε εποχής. Μήκος κατοικίας 10,40 μ, πλάτος 6,20 μ, πλάτος τοίχου 0,70 μ, με δύο ορόφους, με καμάρα τα περισσότερα και ακριβότερα, με αγκωνάρια ή μάρμαρα στις γωνίες και μάρμαρα στα τοξωτά υπέρθυρα και παράθυρα. Ο πρώτος όροφος (ισόγειο) ενιαίος και ο δεύτερος με μικρό χωλ, χειμωνιάτικο (όπου ήταν το τζάκι), κρεβατοκάμαρα μικρή και το σαλόνι. Στην δεκαετία1887-1897 οικοδομήθηκε, στον χώρο του παλιού, μικρού ναού, ο ναός του Πολιούχου Αγίου Γεωργίου, με εξαίρετη τεχνική, σε απλό βυζαντινό ρυθμό. Τα μάρμαρα τα φέρανε «ζαλιά» γυναίκες κι άνδρες του χωριού από τον Κάρδαρη και τις χαράδρες του, περνώντας από δρομάκια που είχαν χαράξει με τα πατήματα και περάσματά τους τα αγριόγιδα του βουνού. Την εποχή αυτή εγκαταστάθηκαν, παντρεύτηκαν και ενσωματώθηκαν στο χωριό και αρκετοί από τους μαστοράδες της οικοδομής των «συναφιών» των Καλαβρύτων Αχαΐας, των Λαγκαδίων Γορτυνίας και απ' αλλού.
Ε. Η Αλευρού στον Αγώνα του 1821
Το χωριό ήταν άριστα προετοιμασμένο και οργανωμένο για τον Αγώνα. Με επικεφαλής τον καπετάν Μπαλιώτη είχε ενταχθεί στο καπετανιλίκι τού Γεωργιτσίου και με τον οριζόμενο κάθε φορά από την Γενική Αρχηγία αριθμό αγωνιστών πήρε μέρος στο Βαλτέτσι, στα Δολιανά, στα Δερβενάκια, στην πολιορκία της Τριπολιτσάς. Στην μάχη του Πέτα έλαβε μέρος με 12 πολεμιστές και ήταν το τρίτο χωριό σε αριθμό συμμετασχόντων. (Πρώτο το Γεωργίτσι με 50 άνδρες, δεύτερος ο Λογγανίκος με 15). Ο βασιλιάς Όθωνας κατά την περιοδεία του στην Πελοπόννησο, τον Οκτώβριο του 1833, επισκέφτηκε και την Αλευριανή, όπως την έγραψαν στο ημερολόγιο της περιοδείας. Οι κάτοικοι με επικεφαλής τον Προεστό τον υποδέχτηκαν και του πρόσφεραν λουκούμι και νερό «και η Α.Μ. ηυδόκησε και το απεδέχθη» (ημερολόγιο περιοδείας).
ΣΤ. Ιδιαιτερότητες Αλευριτών
α) Φιλοξενία: Οι Αλευρίτες διακρίνονταν για τα φιλόξενα αισθήματά τους. Μέχρι και αρκετά μετά την καμπή του αιώνα που αφήσαμε, το χωριό αυτό αποτελούσε σίγουρο και ευχάριστο κατάλυμα σε κάθε περαστικό και επισκέπτη. Αλλά και σήμερα, που τα μέσα συγκοινωνίας - δημόσια και ιδιωτικά - αλλά και οι δυνατότητες οι οικονομικές άλλαξαν ριζικά την ζωή στο θέμα αυτό, όπου χρειαστεί, το χωριό δείχνει πως η πατροπαράδοτη φιλοξενία δεν εξέλιπε. Στους μαστόρους, για παράδειγμα, που τοποθέτησαν τις πλάκες στην πλατεία του Αη Γιώργη, εξασφάλισαν ύπνο και πρόσφεραν φαγητό εκ περιτροπής οι γυναίκες του χωριού για όσο διάστημα χρειάστηκε (ένα 15νθήμερο περίπου).
β) Σεβασμός στην ξένη ιδιοκτησία: Στα τελευταία σαράντα χρόνια δεν έχει παρατηρηθεί φαινόμενο έστω και μικροκλοπής. Οτιδήποτε αντικείμενο, μικρής ή μεγάλης αξίας, αφήνεται έξω από το σπίτι ή στο χωράφι ή στο δρόμο και ουδείς διανοείται ότι μπορεί να χαθεί (να κλαπεί).
γ) Συμμετοχή στα κοινά έργα: Η συμμετοχή των Αλευριτών σε έργα που αφορούν τον χώρο τους και όχι μόνο, αποτελεί γνώρισμα που τους διακρίνει από την γύρω περιοχή. Οι ανεγέρσεις των εκκλησιών τους, οι πλακοστρώσεις και τσιμεντοστρώσεις των δαπέδων και προαυλίων τους, οι συντηρήσεις και ανακαινίσεις των ναών αυτών, γίνονταν και γίνονται με προσφορές χρημάτων των εντός και εκτός Αλευρούς Αλευριτών και ολοπρόθυμη προσωπική εργασία των ολίγων μόνιμων κατοίκων. Αλλά και το εξαίρετο κτίριο του Σχολείου του χωριού και το νερό της άρδευσης και οι περισσότεροι δρόμοι και τα καλντερίμια του χωριού μ’ αυτό τον τρόπο έγιναν. Αξίζει να σημειωθεί ότι στους δωρητές για το Αρσάκειο Αθηνών, στα 1836, μεταξύ των πρώτων καταγράφεται και ο Μπαλιώτης Γεώργιος του Νικολάου, κτηματίας από Αλευρού Λακεδαίμονος με ποσό 4000 δραχμών. Πρόκειται για τον καπετάνιο του ’21, για τον οποίο οι Αλευρίτες έλεγαν «Θεός, Βασιλιάς και Μπαλιώτης».
δ) Πολιτιστικά: Η Αλευρού ήταν ανέκαθεν γνωστή ως το χωριό των καλλιτεχνών και των γλεντζέδων. Οι οργανοπαίχτες της ήταν και πολλοί και ακουστοί και ανανεώνονται από γενιά σε γενιά (κορυφαίος της εποχής του ο Κέκος με το κλαρίνο του). Οι τραγουδιστές άνδρες και γυναίκες επίσης. Στους τακτικούς μεγάλους ετήσιους χορούς, αλλά και στους συχνά-πυκνά εκτάκτους, μετείχαν συφάμελοι οι Αλευρίτες και προσέρχονταν πάντα οι κοντογείτονες. Τραγούδια που συνέθεταν οι Αλευρίτες (κάθε οικογένεια χόρευε με το δικό της τραγούδι) γίνανε και τραγούδια του τόπου. Και σήμερα η παράδοση αναπαραγωγής των οργανοπαικτών παρατηρείται στον ανάλογο βαθμό. Στο διάστημα πάντως του μεσοπολέμου σε κάθε σπίτι θα έπαιζε και κάποιος ή κλαρίνο ή λαούτο, ή βιολί ή μαντολίνο ή φλογέρα.
Ζ. Σαν επίλογος
Οι λίγοι Αλευρίτες που παραμένουν στο χωριό και οι περισσότεροι που λείπουν στην άλλη Ελλάδα και στα ξένα, αγαπάνε ιδιαίτερα την Αλευρού, την σέβονται, την στηρίζουν έμπρακτα, την επισκέπτονται και την τιμούν. Οι εδώ, μόνιμα παραμένοντες, έχουν οργανώσει την ζωή τους κατά τρόπο αξιοπρεπή και δημιουργικό. Έχουν αναβαθμίσει τις κατοικίες τους και το περιβάλλον του χωριού έτσι, που εντυπωσιάζει τους επισκέπτες και ελκύει ξένους. Οι του εξωτερικού Αλευρίτες έχουν ενσωματωθεί με επιτυχία στις χώρες που διαμένουν, διαπρέπουν στις εργασίες και επιχειρήσεις, πολλών δε τα παιδιά κατέχουν δημόσιες θέσεις ή είναι επιστήμονες. Οι του εσωτερικού, τέλος, κι εκτός Αλευρούς διαμένοντες Αλευρίτες στην μεγάλη τους πλειονότητα είναι καταξιωμένοι κοινωνικά, επαγγελματικά και οικονομικά. Οι Γιατροί, οι Δικηγόροι, οι Δικαστικοί, οι Εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, οι ανώτεροι Δημόσιοι Υπάλληλοι, οι Αξιωματικοί του Στρατού και Ανώτατοι Αξιωματικοί της Αστυνομίας Αλευρίτες, συνθέτουν και συμπληρώνουν την εικόνα του δυναμικού μικρού και όμορφου χωριού, της Αλευρούς.
Αλευρού: Πάντα όμορφη
Κυριακή 7 του Μάρτη, η Άνοιξη έχει καταθέσει το στίγμα της, τα χωράφια είναι στρωμένα με λευκές μαργαρίτες και ανεμώνες και ο Χειμώνας σε μια τελευταία απεγνωσμένη προσπάθεια μας αποχαιρετά με κρύο και βροχή. Καθώς περνούμε τον Σταυρούλη, προς την Αλευρού, σκεφτόμαστε ότι η Αλευρού ήταν δημοφιλής για δυο πράγματα, τα ρετσιγκιά - τσιπούρα (ίσως να υπήρχαν και τέσσερα αποστακτήρια) και τους οργανοπαίχτες. Ο Ζήτης Γεώργιος - Κέκος, οι πατέρας και υιός (ο γνωστός μας Νιόνιος) Πραβασίλη (όλοι τους κλαρίνο), Κουτσογιώργης Θανάσης (κιθάρα), Ζάβρας Ηλίας (κιθάρα), Βούλγαρης Βασίλης (μπουζούκι- έκανε ευρεσιτεχνία μπουζούκι με αρμόνιο). Νεώτεροι ο Ζάβρας Χρήστος (κιθάρα) και ο Νίκος Βαρναβέλιας (συνθεσάιζερ-τραγούδι). Χωριό μικρό νοικοκυρεμένο, με γελαστούς κατοίκους και φιλόξενους.
Στο χωριό όλα είναι καθαρά και περιποιημένα, δείγμα της νοικοκυροσύνης αποτελεί και το εκκλησάκι του Σταυρούλη. Επισκεπτόμαστε τα δύο καφενεία του χωριού. Στο καφενείο του κ. Ιωάννη Παπασταφίδα, μας περιμένει μια έκπληξη με τα εξαιρετικά χειροποίητα ξυλόγλυπτα που κατασκευάζει ο κ. Γιάννης. Επίσης, μας δανείζει κειμήλια που διατηρεί για την ιστορία της Αλευρούς και των οπλαρχηγών της. Στη συνέχεια στο καφενείο του κ. Γιάννη Βαρναβέλια μας περιμένει ο Πρόεδρος του Τοπικού Συμβουλίου κ. Διονύσης Αθανασόπουλος, παρέα με τους κ. Μανώλη Κατερινιό, κ. Γεώργιο Γρηγορόπουλο, κ. Δήμο Βλαχάκη και την κ. Βούλα Βαρναβέλια σύζυγο του Γιάννη. Μας δίνει πληροφορίες για το χωριό, 90-100 μόνιμοι κάτοικοι, κύριες ασχολίες οι αγροτικές, καθώς και μια μάντρα υλικών οικοδομών, λιπασμάτων κ.λ. της Ειρήνης Κουτσογιώργη. Το χωριό διαθέτει και κλασσικό ελαιοτριβείο των αδελφών Κολλινιάτη.
Στο χωριό ξαναδραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος που είχε έδρα στην Αθήνα και κάνει προσπάθεια για καινούργιες δράσεις στο χωριό. Κεντρική εκδήλωση θα είναι η αναβίωση της άλογο-καβαλαρίας στην γιορτή του Αη Γιώργη, πολιούχου του χωριού στις 23 Απρίλη, φέτος ξανά.
Συζητάμε για το κτήριο του Δημοτικού Σχολείο που πια δεν λειτουργεί. Η μια αίθουσα χρησιμοποιείται για εκδηλώσεις και η άλλη, αφού επισκευασθεί, θα προσφερθεί ως κατάλυμα για τους ορειβάτες.
Ζητούν να υλοποιηθεί η γεώτρηση για πότισμα, που ακόμη είναι στα στάδιο της μελέτης.
Χαιρετιόμαστε με την υπόσχεση ότι θα σμίξουμε τον Ιούνιο για να καθαρίσουμε όλοι μαζί το μονοπάτι για το εκκλησάκι της Παναγίας (Λουκάς) στον Πισαγιάννη και να επισκευάσουμε την σκεπή του - και μετά θα ακολουθήσει και το σχετικό τσιμπούσι.
Για το αφιέρωμα στην Αλευρού, βοήθησαν οι: Γιάννης Βλαχάκης, Αντιστράτηγος ε.α. της ΕΛΑΣ, Γιώργος Πατσατζής, επίτιμος Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, Διονύσης Αθανασόπουλος και Γιάννης Παπασταφίδας. Ο ΠΟΛΥΔΕΥΚΗΣ τους εκφράζει τις ιδιαίτερες ευχαριστίες.
Πηγή: Τριμηνιαία Έκδοση του Πολιτιστικού Συλλόγου Καστορείου "O ΠΟΛΥΔΕΥΚΗΣ" - Τεύχος 8, Απρίλιος - Ιούνιος 2010